برنامه ریزی منابع سازمان (Enterprise resource planning) که به اختصار ERP نامیده می‌شود، یک رویکرد جهت یکپارچه سازی فرایندهای اصلی کسب و کار است. در این رویکرد، نگاهی یکپارچه به تمامی فعالیت‌های درون یک کسب و کار دارد. سیستم‌های برنامه ریزی منابع سازمان که به عنوان سیستم‌های ERP نیز شناخته می‌شوند، نرم‌افزارهای کاربردی‌ای هستند که وظیفه یکپارچه سازی فرایندهای سازمان را بر عهده دارند. برای نمونه می‌توان با استفاده از نرم‌افزارهای ERP، فرایندهای خرید، انبارداری، تولید و فروش را به عنوان یک زنجیره به هم متصل در نظر گرفت، در این صورت ایجاد برنامه فروش می‌تواند منجر به ارائه پیش‌بینی خرید توسط سیستم شود.
از سوی دیگر سیستم برنامه ریزی منابع سازمان (ERP System)، در دسته سیستم‌های مدیریت اطلاعات (Management Information System) قرار می‌گیرد با این تفاوت که به دلیل یکپارچگی موجود در این نسل از سیستم‌های اطلاعاتی، امکان پیش‌بینی، و خودکارسازی برخی از تصمیم‌های سطح پایین وجود دارد. سیستم‌های اطلاعاتی پیش از ERP بیشتر به صورت جزیره‌ای عمل می‌کردند در این حالت چون یکپارچگی حفظ نمی‌شود امکان خطا در هر یک از سیستم‌های جزیره‌ای به شدت بالا می‌رود.
تاریخچه و پیدایش سیستم برنامه ریزی منابع سازمان (ERP)
رشد تکنولوژی و بهبود عملکرد تجهیزات تولیدی سبب رشد صنایع و میزان تولید شد. در روش‌های تولیدی سنتی، در مقابل روش‌های تولیدی صنعتی، هم تنوع تولید و هم میزان تولید بسیار کم بود که این موضوع کنترل و مدیریت کسب و کار به شیوه سنتی را ممکن می‌ساخت. اما بعد از ایجاد اتوماسیون در تجهیزات تولیدی میزان تولید به شدت افزایش یافت. در این حالت کنترل موجودی که به عنوان بنیان اصلی شرکت‌های تولیدی شناخته می‌شود به روش‌های سنتی بسیار سخت و دارای خطا بود. همین مسئله دلیلی برای استفاده از کامپیوترها و نرم‌افزارها برای کنترل موجودی شد.
اگر بخواهیم تولید منظم و به هنگامی داشته باشیم، باید اطمینان یابیم که مواد اولیه با توجه به ظرفیت تولید، به میزان مناسب و در زمان مناسب موجود باشد. وقتی تنوع تولید زیاد شود، تنوع مواد اولیه هم زیاد می‌شود، در این حالت انبارش، خرید و اطمینان از موجودی مناسب دشوار خواهد بود.
سیستم برنامه‌ریزی نیازمندی‌های مواد (Material Requirements Planning) اولین سیستمی است که بعد از رشد صنایع تولیدی، و در دهه‌های 1960 و 1970 به وجود آمد. سیستم برنامه‌ریزی نیازمندی‌های مواد که با نام MRP-One یا MRP I نیز شناخته می‌شود، نرم‌افزاری است که سعی می‌کند تمامی فرایندهای مربوط به کنترل موجودی، انبارش و برنامه‌ریزی تامین را در بر می‌گیرد.
برخی از اهداف این سیستم به شرح زیر است:
- مواد اولیه مورد نیاز تولید همیشه در زمان مناسب تامین و در دسترس باشد.
- محصولات مورد نیاز مشتریان که نتیجه فرایند تولید است به موقع تولید شده و به دست آنها برسد.
- همیشه سطح بهینه‌ای (نه کم و نه زیاد) از مواد اولیه موجود و در دسترس باشد.
- فعالیت‌های تولید به گونه‌ای زمان‌بندی شود که مطابق با زمان‌بندی نیاز مشتریان باشد.
- زمان‌بندی فعالیت‌های خرید مواد اولیه مطابق با زمان‌بندی تولید باشد.
این موضوع بسیاری از مشکلات ناشی از عدم تامین به هنگام مواد اولیه تولید را برطرف کرد. اما همچنان تمام نیازهای شرکت‌های تولیدی را برطرف نمی‌کرد. برای نمونه زمانی که تنوع تولید افزایش می‌یافت و قطعات مشترک بین محصولات مختلف وجود داشت، تعیین نیازمندی‌های مواد وابستگی زیادی به درخت محصول (Bill Of Material)، زمان فرایندهای تولیدی و توالی فرایندها دارد. این محاسبات از حوزه کارکرد سیستم برنامه‌ریزی نیازمندی‌های مواد خارج بود.
با افزایش تنوع تولید و پیچیدگی محصولات تولیدی، نیاز جدیدی برای شرکت‌های تولیدی شکل گرفت. نیاز به کنترل فرایندهای تولید، برنامه‌ریزی تولید و تغذیه خطوط تولیدی به نحوی که ضمن تولید به هنگام محصولات مورد نیاز مشتریان، هدر رفت زمان در دسترس تولید کمینه شود. برای این نیاز، سیستم برنامه‌ریزی منابع تولید (Manufacturing Resource Planning) شکل گرفت.
سیستم برنامه‌ریزی منابع تولید که با عنوان MRP-Two یا MRP II نیز شناخته می‌شود، تمامی فرایندهای تولید را در بر گرفته و آنها را به صورت یکپارچه در می‌آورد. در این نرم‌افزار، نه تنها برنامه‌ریزی مواد انجام می‌شود، بلکه مواردی همچون کنترل موجودی، تعریف درخت محصول (BOM)، برنامه‌ریزی نیازمندی‌های ظرفیت (CRP)، زمان‌بندی کلان تولید (MSP)، کنترل کف کارگاه (SFC) و غیره را شامل می‌شود. این سیستم اولین سیستم یکپارچه‌ای بود که تمامی فرایندها از تامین مواد اولیه تا تولید محصول را در بر می‌گرفت. نخستین گام برای رسیدن به سیستم برنامه ریزی منابع سازمان.
بعدها با موفقیت سیستم‌های MRP و بهبود عملکرد سازمان‌های تولیدی، زمان یکپارچه‌سازی تمامی فرایندهای سازمان فرا رسید. حال که تکنولوژی رایانه‌ای توانسته بود فرایندهای تولید را یکپارچه کند، چرا از آن برای سایر بخش‌های سازمان مانند مالی، خرید، فروش و منابع انسانی استفاده نکنیم؟ دهه 1990 اولین سیستم‌های برنامه ریزی منابع سازمان پدیدار شدند.
حوزه عملکرد سیستم برنامه ریزی منابع سازمان (ERP)
همانطور که گفته شد، سیستم برنامه ریزی منابع سازمان (ERP System) تمامی بخش‌های سازمان را پوشش می‌دهد.